Kitabxana

oz dini telimlerinde esas maddelerden birini netice kimi goturen axtarish ve arashdirma tefekkurune dini tefekkur deyilir; Meselen, riyazi tefekkur, bir riyazi nezeriyye ile neticelenen, yaxud riyazi bir meseleni hell eden bir tefekkure deyilir.
Elbette, dini tefekkurun de sair tefekkurler kimi mueyyen menbeyi vardir ki, ondan qaynaqlanir ve ona arxalanir. Meselen, riyazi bir meseleni hell etmek ucun aparilan tefekkurde bir sira riyazi melumatlardan istifade etmek lazimdir ki, aparilan emeliyyatlar duzgun netice versin. Islamin, asimani bir din kimi istinad etdiyi yegane menbe Peygemberin (s) ebedi nubuvvetinin qeti delili olan Qurandir. Elbette, qeyd edeceyimiz kimi, Qurani-Kerimin yegane menbe olmasi sair duzgun tefekkur ve hoccetleri etibardan salmir.
Qurani-Kerim oz telimlerinde islam maarifini ve dini meqsedleri derk edib anlamaq ucun oz ardicillarina uc yol gostermish ve beyan etmishdir ki, dini zahirler, eqli hoccet ve menevi derk ixlas ve bendelik yolu ile mumkun ola biler.
Izah: Melum oldugu kimi, Qurani-Kerim oz beyanlarinda butun insanlara xitab edir; bezi hallarda oz muddeasina hoccet ve burhan getirmeden, ozunun ilahi rehberliyine arxalanaraq tovhid, nubuvvet, mead kimi etiqad usullarinin, elece de namaz, oruc ve s. emeli hokmlerin qebul edilmesini onlara emr edir ve onlari bezi ishlerden cekindirir. Eger sozle ifade olunan bu beyanlari hoccet hesab etmeseydi, hec vaxt insanlardan onlara itaet etmeyi teleb etmezdi. Demeli, qebul etmeliyik ki, Quranin bu kimi sade beyanlari islam maarifini ve dini meqsedleri basha dushmek ucun bir yoldur. Biz bu shekilde buyurulan "aminu billahi ve resulih", "eqimusselate" ve s. beyanlari dini zahirler adlandiririq. Diger terefden goruruk ki, Qurani-Kerim bir cox ayelerde insani eqli hoccete dogru hidayet edir, insani kainatda ve onun oz daxili aleminde movcud olan nishaneler baresinde eql ve tefekkur quvvesini ishe salmaga devet edir, lazim geldikde heqiqetlerin ishiqlandirilmasi ucun eqli subutlar getirir. Dogrusu, hec bir asimani kitab insanlara Quran kimi burhani, merifeti ve elmi teqdim etmemishdir. Qurani-Kerim bu beyanlarla eqli hoccetin, istidlalin ve azad burhanin etibarini shubhesiz ve danilmaz hesab edir. Quran hec vaxt demir ki, evvelce islam maarifinin haqq olmasini qebul edin, sonra eqli yollarla delil getirerek qeyd olunan heqiqetleri elde edin; eksine, oz heqiqet ve gercekliklerine kamil etimadla bele buyurur:
Eqli deliller getirerek qeyd olunan maarifin haqq olmasini derk edin; islami devetden eshitdiyiniz sozlerin tesdiqini yaradilish dunyasindan elde edin; sorushun, eshidin ve nehayet delilin neticesinden eqide ve iman qazanin. Buyurmur ki, evvelce iman getirin, sonra onun muvafiq olmasina dair delil getirin. Demeli, felsefi tefekkur de Qurani-Kerim terefinden tesdiq edilen bir yoldur. Qurani-Kerim aydin ve gozel bir beyanla